Aktualności

Stany zapalne w organizmie a diagnostyka laboratoryjna

Organizm to genialna „maszyna”. Jeżeli musi walczyć z infekcją wirusową, bakteriami czy grzybami, wchodzi w tryb stanu zapalnego. Lekarz, by potwierdzić jego pojawienie się, wysyła pacjenta na badania. Na ich podstawie może on dowiedzieć się, jak zlikwidować stany zapalne w organizmie chorego. Oto, co może obejmować diagnostyka laboratoryjna zlecona przez specjalistę.

Stan zapalny – co to takiego? 

Stan zapalny (łac. inflammatio) to nie choroba, ale jej objaw. Jego pojawianie się to naturalna i całkowicie prawidłowa reakcja układu immunologicznego, który chce pokonać czynniki zagrażające zdrowiu. Mogą nimi być mikroorganizmy, ale też np. ciała obce. W takiej odpowiedzi organizmu na zagrożenia biorą udział zarówno komórki układu odpornościowego, jak i tkanki łącznej, wybrane białka krwi, a także naczynia krwionośne.

Pierwsze o czynniku zagrażającym „dowiadują się” cytokiny. Są to białka wydzielane przez leukocyty, których układ odpornościowy używa do „komunikacji”. Cytokiny przekazują informację pozostałym komórkom układu immunologicznego, aby zaczęły się namnażać. Następnie rozpoczynają one wędrówkę. Nowo powstałe komórki poruszają się naczyniami krwionośnymi, chłonnymi i innymi przewodami ciała do miejsca, w którym pojawił się „intruz”. Wtedy rozpoczyna się walka z czynnikami, które zagrażają zdrowiu. Komórki układu odpornościowego mają różne funkcje. Dla przykładu makrofagi pochłaniają drobnoustroje i uwalniają neutralizujące je substancje, a limfocyty wytwarzają przeciwciała.

Stany zapalne w organizmie – przyczyny

Nie zawsze od razu wiadomo, co spowodowało pojawienie się stanu zapalnego. Dlatego lekarze kierują chorych na diagnostykę w laboratorium. Na podstawie badań można stwierdzić, czy stan zapalny wywołały np. czynniki biologiczne, czyli groźne patogeny – wirusy, bakterie, grzyby oraz pasożyty.  Mogą za niego odpowiadać również:

• urazy – stłuczenia kolana czy zwichnięcia kostki;
• ukąszenia przez owada, co objawia się np. opuchlizną i bólem;
• kontakt z czynnikami chemicznymi – np. kwasami, zasadami i niektórymi pochodnymi węglowodorów;
• martwica tkanek.

Jakie są rodzaje stanów zapalnych?

Bywa, że w laboratoriach bada się chorych, którzy dłużej cierpią z powodu stanu zapalnego. Wtedy są oni poddawani regularnej diagnostyce. Zdarza się też, że stany zapalne po kilku dniach ustępują samoistnie. Dlatego ze względu na czas ich trwania wyróżnia się:

• stan zapalny ostry (łac. inflamatio acuta) – trwa on do kilku dni. Szybko ustępuje po podaniu leków – jeżeli u danego pacjenta farmakoterapia rzeczywiście okaże się niezbędna. Ostry stan zapalny jest zwykle korzystny dla organizmu i przyczynia się do szybszego powrotu do zdrowia;
• stan zapalny podostry (łac. inflamatio subacuta) – trwa ok. kilkunastu dni, ale zdarza się, że nie ustępuje przez kilka tygodni. Ma obraz wysiękowy i wytwórczy;
• stan zapalny przewlekły (łac. inflamatio chronica) – pojawia się, gdy organizm zastosuje złe, szkodzące mu mechanizmy obronne, co powoduje niemożliwość usunięcia patogenu wywołującego zapalenie. Przewlekły stan zapalny może trwać miesiącami, a w niektórych przypadkach także latami. Występuje w przebiegu alergii czy gruźlicy.

Ze względu na podział patomorfologiczny wyróżnia się stany zapalne uszkadzające, wytwórcze i wysiękowe (krwotoczne, nieżytowe, ropne, rzekomobłoniaste, surowicze, włóknikowe, wrzodziejące, zgorzelinowe).

Stan zapalny w organizmie – objawy i kryteria, którymi kierują się lekarze

Objawy stanu zapalnego mogą różnić się od siebie, choćby ze względu na miejsce, w którym się pojawiają. Jego charakterystyczne symptomy zostały opisane już przez rzymskiego encyklopedystę – Aulusa Corneliusa Celsusa – żyjącego w I w. n. e. Należą do nich:

• uczucie ciepła – łac. calor

W miejscu, które zaatakowały bakterie czy które doznało urazu, zwiększa się przepływ krwi. Ma to na celu dostarczenie tam jak największej liczby komórek układu odpornościowego, które będą bronić organizmu. Naturalnym następstwem tej reakcji jest odczuwanie ciepła, a niekiedy pieczenia. Jeżeli stan zapalny jest nasilony, dochodzi do wzrostu temperatury całego ciała.

•  ból – łac. dolor

Gdy pojawia się zagrożenie dla organizmu, to krew pełna komórek układu odpornościowego zaczyna „pędzić”, by zwalczyć te groźne czynniki. Powoduje to podrażnienie receptorów nerwowych, a w efekcie ból. Na skutek tego procesu fizjologicznego chory może odczuwać np. podrażnienie skóry, błon śluzowych, a także sztywność mięśni. Ból to objaw wielu chorób, dlatego by sprecyzować jego źródło, lekarze zalecają niekiedy badania diagnostyczne – ich wyniki to podpowiedź, jak wygasić stan zapalny powodujący dolegliwości.

• obrzęk – łac. tumor

W miejscu urazu, ukąszenia przez owada i tam, gdzie znajdują się groźne patogeny, może gromadzić się więcej płynów. Powoduje to obrzęk, czyli opuchliznę. Pojawia się ona także np. po zwichnięciu kostki, w przypadku infekcyjnego czy bakteryjnego zapalenia spojówek. Bywa, że opuchlizna jest na tyle duża, że uciska zakończenia nerwowe. Może to dodatkowo nasilać dolegliwości bólowe.

• zaczerwienienie – łac. rubor

Krew z komórkami układu immunologicznego w dużych ilościach napływa w miejsce, które potrzebuje pomocy w zwalczaniu groźnych czynników. Zajmuje ona w naczyniach krwionośnych więcej miejsca niż zwykle i „rozpycha je”. Powoduje, że obszar ciała dotknięty stanem zapalnym może być zaczerwieniony.

• utrata funkcji (przez konkretny narząd) – łac. functio laesa

Walka z patogenami lub z urazem może upośledzić funkcje narządu. Dochodzi do tego na przykład w przypadku zapalenia oskrzeli i płuc, gdy chory może mieć problemy z oddychaniem, oraz podczas zapalenia krtani, które utrudnia mówienie. To samo dotyczy zapalenia stawów, które uniemożliwia w pełni sprawne poruszanie ręką czy nogą.

Stan zapalny w organizmie – jakie badania są zalecane w przypadku jego podejrzenia?

Lekarz, który chce potwierdzić i dowiedzieć się, jak zlikwidować stan zapalny w organizmie, kieruje pacjenta na badania krwi. W pierwszej kolejności u chorego wykonuje się podstawową morfologię, która pozwala stwierdzić m.in. ilość leukocytów. Jeżeli w krwi jest ich za dużo, to najprawdopodobniej w organizmie wystąpił stan zapalny. Oprócz tego u pacjentów z podejrzeniem stanu zapalnego lekarze mogą zalecić wykonanie badań:

• OB (odczyn Biernackiego) – pozwala on określić szybkość opadania erytrocytów w niekrzepnącej krwi w ciągu 1 godziny. O tym, że w organizmie występuje stan zapalny, informuje zbyt wysokie OB. Normy tego wskaźnika zależą od wieku i płci pacjenta. Np. norma dla mężczyzn wynosi od 3 do 15 mm/h, a dla kobiet – od 1 do 10 mm/h;
• CRP – nazywa się je też białkiem C-reaktywnym lub białkiem ostrej fazy. Na stan zapalny wskazuje jego zbyt duża ilość we krwi – powyżej 5 mg/l;
• interleukiny 1. i 6. – odpowiadają za komunikację między komórkami układu odpornościowego. Pojawiają się one we krwi, gdy w organizmie toczy się przewlekły stan zapalny.

Na dodatkową diagnostykę są kierowani ci, u których podejrzewa się stany zapalne jelit. Wtedy lekarz może skierować chorego na badanie:

• stężenia kalprotektyny w surowicy krwi – jeżeli jest ono zbyt wysokie, może oznaczać to pojawienie się stanu zapalnego w obrębie jelit;
• ilości alfa-1-antytrypsyny w kale – jest to białko ostrej fazy wytwarzane głównie przez hepatocyty w odpowiedzi na czynnik zapalny. Wykonanie tego badania pozwala ocenić przepuszczalność jelitową oraz toczący się stan zapalny;
• ilość eozynofilowego białka X (EPX) – jest to marker stanów zapalnych jelit o różnym podłożu.

Stan zapalny to naturalna reakcja organizmu, który chce zwalczyć zagrażające mu czynniki. Jednak gdy utrzymuje się zbyt długo lub gdy ma gwałtowny przebieg, lekarz zaleci pacjentowi wykonanie szczegółowych badań. Jego wyniki pozwoli mu dowiedzieć się, jakie czynniki spowodowały obronną reakcję organizmu oraz jak zwalczyć stan zapalny w organizmie chorego.