Aktualności

Co trzeba wiedzieć o wstrząsie septycznym?

Sepsa jest jedną z najczęstszych przyczyn zgonów na świecie. Zajmuje pod tym względem 10. pozycję. Jej najcięższą postacią jest niewydolność wielonarządowa wynikająca z uszkodzenia organów i tkanek. Przyczyną zgonów są też różne powikłania tej choroby, wśród których najgroźniejszym jest wstrząs septyczny. Czym jest ten stan, jak się objawia oraz jak przebiega jego leczenie?

Wstrząs septyczny jako powikłanie posocznicy?

Sepsa, nazywana też posocznicą, jest stanem organizmu polegającym na niewłaściwej odpowiedzi układu immunologicznego na rozwijające się zakażenie. Organizm, zamiast zwalczać infekcję, produkując przeciwciała eliminujące wrogie patogeny, niszczy sam siebie. Dzieje się tak na skutek wytwarzania toksycznych substancji, których obecność prowadzi do zaburzenia pracy serca, płuc, nerek czy wątroby.

Sprawcami takiej destrukcji organizmu są drobnoustroje zaliczane do kilku grup. Najczęściej są to meningokoki (Neisseria meningitidis), pneumokoki (Streptococcus pneumoniae), pałeczki hemofilne (Haemophilus influenzae) i paciorkowce ropne (Streptococcus pyogenes). Nieco rzadziej do wstrząsu septycznego może doprowadzić zakażenie pałeczkami Gram-ujemnymi (np. Salmonella spp.).

Tkanki są niszczone trwale, co prowadzi do powolnego zamierania funkcji poszczególnych narządów. Proces obejmuje kolejno każdy z nich, aż do wyłączenia wszystkich funkcji życiowych. Sepsa rozwija się bardzo szybko i wymaga natychmiastowej interwencji. Pomimo to jednak, jak każda dysfunkcja organizmu, ma różne etapy i stopnie nasilenia. Niesie też za sobą powikłania, do których zalicza się wstrząs septyczny.

Co to jest wstrząs septyczny?

Posocznica przebiega etapami: od pojawienia się pierwszych symptomów, przez ich systematyczne nasilanie się, po ostatni najgroźniejszy etap, jakim jest wstrząs septyczny. Kolejne fazy, różniące się stopniem nasilenia objawów, to:

• sepsa – ogólnoustrojowa reakcja na stan zapalny,

• ciężka sepsa – gdy dojdzie do uszkodzenia przynajmniej jednego narządu,

• wstrząs septyczny – kiedy wystąpi spadek ciśnienia tętniczego (mniej niż 90 mm Hg na mniej niż 60 mm Hg).

Na wystąpienie sepsy i wstrząsu septycznego są narażone osoby chorujące przewlekle, po zabiegach chirurgicznych czy w okresie rekonwalescencji, które muszą długotrwale korzystać z urządzeń i akcesoriów wspomagających funkcjonowanie organizmu. Są to między innymi dreny, cewniki, protezy, rozruszniki, stymulatory itp. Na wstrząs septyczny mogą też zapaść osoby z trudno gojącymi się ranami, odleżynami, po przetaczaniu płynów czy z zaburzeniami odporności.

W ujęciu medycznym do wstrząsu septycznego dochodzi wtedy, gdy zostaje zaburzona równowaga pomiędzy zapotrzebowaniem organizmu na substancje odżywcze i tlen a ich podażą. Jest to efekt zmniejszonego przepływu krwi. Następuje wówczas upośledzenie funkcji komórek i zaburzenie pracy ważnych narządów. Przyczyny powstawania sepsy oraz sposoby jej leczenia są podstawą do wyróżnienia czterech odmian tej choroby: sepsy noworodkowej, sepsy dzieci, dorosłych oraz szpitalnej.

Objawy wstrząsu septycznego

Objawy wstrząsu septycznego mogą przypominać ciężką grypę. Dlatego, kiedy się pojawią, warto przeanalizować ich możliwe przyczyny. Do typowych symptomów zaliczają się:

• nieprawidłowa temperatura – bardzo wysoka gorączka (powyżej 38°C) lub zbyt niska ciepłota ciała (poniżej 36°C),

• tętno przyspieszone do 90 uderzeń na minutę,

• oddech przyspieszony do 30 na minutę,

• nieprawidłowa liczba leukocytów we krwi (zbyt niska lub zbyt wysoka),

• zaburzenia świadomości,

• zimna wilgotna skóra,

• kwasica wynikająca z zaburzeń glikemii.

Potwierdzenie wystąpienia wstrząsu septycznego jest też możliwe po wykonaniu kilku badań laboratoryjnych. Ocenie poddaje się:

• parametry czynności wątroby i nerek,

• poziom białek CRP,

• krzepliwość krwi (hemostaza),

• stężenie mleczanów,

• równowagę kwasowo-zasadową.

Wykonuje się też badania mikrobiologiczne i obrazowe, w tym tomografię komputerową, RTG płuc i USG jamy brzusznej.

Leczenie wstrząsu septycznego

Wstrząs septyczny leczy się na dwa sposoby. Pierwszym z nich jest antybiotykoterapia. Jej celem jest wyeliminowanie z organizmu wrogich patogenów i spowolnienie szkodliwego działania układu immunologicznego. Drugi kierunek to działanie objawowe. Ma ono na celu ograniczenie do minimum dysfunkcji narządów i poprawę komfortu pacjenta. Jego przykładem jest wspomaganie oddychania przy niewydolności płuc czy zastosowanie dializ przy uszkodzeniu nerek.

Leczenie antybiotykami również przebiega dwuetapowo.

• Sukces leczenia wstrząsu septycznego jest uzależniony od tego, jak szybko podjęto działania terapeutyczne. Dlatego już w chwilę po zdiagnozowaniu pacjent otrzymuje antybiotyk o bardzo szerokim spektrum. Taki preparat zazwyczaj eliminuje typowe patogeny odpowiadające za sepsę oraz wiele innych szczepów bakterii. Działanie w takim przypadku jest rozmyte, a jego skuteczność tylko częściowa. Pomimo to jednak antybiotyk zatrzymuje namnażanie się patogenów, zapobiegając dalszej eskalacji zmian.

• Na drugim etapie, po sprawdzeniu, jakie konkretne patogeny odpowiadają za sepsę, podaje się preparaty ukierunkowane na ich zniszczenie.

Posiewy i leczenie ukierunkowane

Jednym z najważniejszych badań laboratoryjnych wykonywanych przy wstrząsie septycznym jest posiew bakteryjny. Materiał pobrany od pacjenta jest przenoszony na specjalne podłoże hodowlane dla patogennych szczepów bakterii. Gdy drobnoustroje rozwiną się i są gotowe, w laboratorium ocenia się też ich wrażliwość na antybiotyki. Przeprowadzenie wielu prób pozwala określić, który specyfik będzie najskuteczniejszy. Wynik badań posiewowych pozwala na podanie choremu takiego antybiotyku, który będzie najskuteczniej eliminował mikroorganizmy. Jest to działanie ukierunkowane i wysoce skuteczne.

Leczenie objawowe wstrząsu septycznego

Poważny stan septyczny, który stwarza bezpośrednie zagrożenie życia, zazwyczaj wiąże się z zaburzeniami pracy wielu narządów. Organizm w takiej sytuacji najczęściej nie może funkcjonować samodzielnie i wymaga wspomagania różnymi metodami. Najczęściej niezbędne jest podłączenie pacjenta do respiratora, który umożliwi oddychanie i nie dopuści do niedotlenienia mózgu oraz innych organów. Przy dużym spadku ciśnienia tętniczego, typowym dla wstrząsu septycznego, niezbędne jest przetaczanie krwi lub produktów krwiopochodnych.