Aktualności / Czym jest sepsa? – objawy, przyczyny, leczenie

22 gru
2022

Czym jest sepsa? – objawy, przyczyny, leczenie

Sepsa budzi lęk nawet u osób niemających pojęcia, czym ona jest i jaki jest jej mechanizm działania. Zapewne wynika to z faktu przedstawiania jej w filmach głównie w kontekście szpitalnych powikłań kończących się zgonem pacjenta. W rzeczywistości posocznica jest wyleczalna, chociaż bardzo niebezpieczna i bez wątpienia w wielu przypadkach śmiertelna. Co warto wiedzieć o sepsie i jak się przed nią ustrzec?

Sepsa – co to jest za choroba?

Definiowanie sepsy jako choroby jest kwestią sporną, chociaż oba te terminy mają ze sobą wiele wspólnego. Do chwili obecnej nie funkcjonują precyzyjne definicje stanu chorobowego, a jeszcze do niedawna określano go po prostu jako odwrotność zdrowia. W takim rozumieniu posocznica, jak często też określa się sepsę, jest chorobą. Z definicji medycznej wynika bowiem, że jest to stan zagrażający życiu, będący rodzajem dysfunkcji narządowej wynikającej z nieprawidłowej reakcji organizmu na zakażenie. Jego konsekwencją jest uszkodzenie tkanek i narządów.

Skąd się bierze sepsa – przyczyny

Sepsa jest rodzajem zakażenia wywoływanego przez mikroorganizmy. Nie należą one do jednego gatunku, jak w przypadku grypy czy salmonellozy, lecz pochodzą z różnych grup. Najczęściej sprawcami posocznicy są:

bakterie (pneumokoki Streptococcus pneumoniae, Streptococcus pyogenes, paciorkowce, gronkowce, meningokoki Neisseria meningitidis, Salmonella spp.),
grzyby (Candida albicans),
wirusy oraz wytwarzane przez nie endotoksyny.

Jedną z najbardziej znanych bakterii wywołujących posocznicę jest Escherichia coli, lepiej znana jako E. coli. Jest to pałeczka okrężnicy występująca w wielu odmianach, które w większości są niegroźne dla człowieka. Za wrogie uznaje się szczepy wytwarzające toksynę Shiga (STEC). Do ludzkiego organizmu mogą się przenieść przez skażoną żywność, a w szczególności przez surowe mięso, mleko, a także kiełki i warzywa.

Wymienione mikroorganizmy mają zdolność do szybkiego namnażania się. Błyskawiczne rozprzestrzenienie się ich na cały organizm prowadzi do uszkodzenia serca, płuc, nerek i do niewydolności wielonarządowej.

Sepsa – objawy

Zakażenie zazwyczaj kojarzy się z niewłaściwie pielęgnowaną raną. Niekiedy jest utożsamiane z gangreną. Posocznica i zgorzel mają jednak ze sobą tylko tyle wspólnego, że bezpowrotnie uszkadzają tkanki. W przypadku gangreny zakażenie dotyczy jedynie określonego fragmentu ciała (częściej kończyny), natomiast sepsa obejmuje cały organizm.

Standardowe objawy sepsy

Do typowych i najczęściej występujących objawów sepsy można zaliczyć:

temperaturę ciała wyższą niż 38°C lub poniżej 36°C,
zaburzenia świadomości,
puls powyżej 90 uderzeń na minutę,
przyspieszony oddech (powyżej 30 na minutę),
obrzęki,
wysypkę zachowującą czerwony kolor pod naciskiem.

Nieco rzadziej występują objawy takie jak ból głowy, bóle stawów i mięśni, wymioty, biegunka i bóle brzucha, osłabienie, senność, drgawki.

Laboratoryjne objawy sepsy

Typowym objawem laboratoryjnym jest podwyższony poziom glukozy przy niestwierdzonej cukrzycy (powyżej 7,7 mmol/l). Ponadto odnotowuje się:

leukocytozę (wzrost liczby leukocytów w morfologii krwi obwodowej do >12 tys.µ/l) lub leukopenię (zmniejszenie liczby leukocytów do <4 tys./µl),
powyżej 10% niedojrzałych neutrofili w rozmazie krwi,
wzrost wartości białka C-reaktywnego (CRP),
wzrost wartości prokalcytoniny (PCT).

Poza laboratorium stwierdza się też zmiany parametrów hemodynamicznych i perfuzji tkankowej poprzez wzrost ciśnienia tętniczego, stężenia mleczanów w surowicy czy występowanie wybroczyn.

Sepsa – objawy niestandardowe (wielonarządowe)

Poza typowym zespołem symptomów, którymi wyróżnia się sepsa, objawy mogą też przyjmować formę wskazującą na niewydolność wielonarządową. Zaliczają się do nich między innymi:

skąpomocz,
zaburzenia krzepnięcia krwi,
hipoksemia (niskie ciśnienie tlenu we krwi)
stężenie bilirubiny w osoczu powyżej 4 mg/dl,
wzrost stężenia kreatyniny,
szmery perystaltyki jelit.

Podobne są też objawy sepsy u dzieci. Maluchy dodatkowo mogą też być płaczliwe i cierpieć na brak apetytu.

Odmiany sepsy

Opisane wyżej objawy sepsy stanowią wykaz większości zauważonych i opisanych symptomów. Nie muszą jednak występować w komplecie. Ich obecność oraz nasilenie są uzależnione od tego, z jaką postacią posocznicy ma się do czynienia. Ma ona bowiem trzy formy.

Formę podstawową określa się jako sepsę. Jest ona w miarę łagodna i nie stanowi dużego zagrożenia dla życia pacjenta.
Jej bardziej zaawansowaną odmianą jest ciężka sepsa, która obejmuje stan niewydolności wielonarządowej.
Najcięższa postać to tzw. wstrząs septyczny. Jej typowym symptomem jest obniżenie ciśnienia tętniczego, którego nie można wyrównać przetoczeniem krwi.

W jakim stopniu sepsa jest śmiertelna?

O tym, że posocznica jest chorobą zagrażającą życiu, wie zapewne każdy. Nie wszyscy jednak mają świadomość poziomu zagrożenia, jakie niesie ta choroba oraz jej śmiertelności. W statystykach wskazujących najczęstsze przyczyny zgonu posocznica znajduje się na 10. miejscu, a wśród chorób zakaźnych lokuje się na 3. miejscu. “Konkuruje” z takimi schorzeniami jak gruźlica, nowotwory, AIDS, POChP czy choroba niedokrwienna serca. Zgodnie z danymi WHO na świecie na sepsę umiera jedna osoba co 3-4 minuty. Wynika to między innymi z faktu, że o skuteczności wyleczenia decyduje czas, a zgon może nastąpić nawet w kilka godzin po wystąpieniu pierwszych objawów. W Polsce na tę chorobę zapada 50 tys. ludzi rocznie. Współczynnik zgonów wynosi 65 na 100 tys. mieszkańców, podczas gdy w przypadku raka tchawicy, płuc i oskrzeli jest to 59 osób, a w przypadku zawału – 49 osób^¹.

Czy sepsa jest zaraźliwa?

Posocznica jest bardzo groźną chorobą i w wielu wypadkach prowadzi do śmierci. Dlatego osoby dbające o własne zdrowie i bezpieczeństwo często zadają sobie pytanie, czy sepsa jest zaraźliwa. Ponieważ większość chorób zakaźnych jest wywoływanych przez drobnoustroje przenoszące się z człowieka na człowieka, w tym przypadku również rodzą się takie obawy.

W rzeczywistości jednak mechanizm powstawania sepsy jest bardziej złożony, a do jej rozwinięcia się w organizmie są niezbędne określone warunki. Jak wspomniano wcześniej, posocznica jest nieprawidłową odpowiedzią organizmu na zakażenie. Stąd wynika, że o jej rozwoju decydują indywidualne cechy ustrojowe. Dlatego, nawet gdyby doszło do przeniesienia wirusów czy bakterii, do rozwinięcia zakażenia nie dojdzie.

Posocznica to zespół objawów, więc… zakażenie się nimi nie jest możliwe. Może natomiast dojść do przeniesienia samych mikroorganizmów, które wywołały infekcję. A zatem na pytanie, czy sepsa jest zaraźliwa, można odpowiedzieć negatywnie. Należy jednak zwracać uwagę na kontakt z osobami zmagającymi się z chorobami zakaźnymi, w których przebiegu może dojść do sepsy.

Czy sepsa jest uleczalna?

Jak już wspomniano, na sepsę umiera około 20 osób co godzinę i około 500 osób dziennie. Jest to bardzo duża liczba, dlatego wiele osób zastanawia się, czy w ogóle wyleczenie z tej choroby jest możliwe. Statystyki i szpitalna rzeczywistość pokazują, że tak. W walce z niewydolnością wielonarządową liczą się minuty. Dlatego tak ważna jest umiejętność szybkiej reakcji i podejmowania właściwych decyzji zarówno przez lekarzy, jak i osoby bliskie chorym.

Przy zauważeniu pierwszych objawów należy jak najszybciej wezwać pomoc medyczną, a pacjent musi trafić do szpitala, zazwyczaj na oddział intensywnej terapii.

Leczenie sepsy

Sepsa jest leczona na dwa sposoby – przez wdrożenie antybiotykoterapii oraz objawowo. Ponieważ w tym procesie liczy się czas, jeszcze zanim zostanie zidentyfikowany czynnik chorobotwórczy, podaje się antybiotyki o szerokim spektrum działania. W tym czasie wykonuje się posiewy i dokonuje oceny wrażliwości patogenów na określone preparaty. Umożliwia to wprowadzenie bardziej ukierunkowanego leczenia.

Sepsa może przyjmować formę szpitalną i pozaszpitalną. W przypadku tej drugiej patogeny są bardziej wrażliwe na antybiotyki i łatwiej toczyć z nimi walkę. Poza tym bardzo istotne dla wyleczalności choroby jest szybkie wykrycie ogniska zakażenia i wyeliminowanie go. Może nim być cały organ lub tkanka, ale też czynniki zewnętrzne, takie jak dreny, cewniki, protezy czy wszczepione urządzenia.

Leczenie sepsy objawowe

Poza podawaniem antybiotyków u pacjenta wykonuje się też różne czynności, które mają na celu zmniejszenie dolegliwości i wyeliminowanie objawów zewnętrznych. Typowym działaniem jest zwiększenie podaży płynów w celu utrzymania odpowiedniego poziomu nawodnienia organizmu i zapobiegania obniżeniu ciśnienia tętniczego krwi. W razie potrzeby stosuje się też przetaczanie krwi, leczy niewydolność oddechową i zaburzenia pracy nerek, a także podaje leki przeciwwstrząsowe.

W skrajnych przypadkach konieczne bywa żywienie dojelitowe, a przy zaburzonej glikemii — leczenie kwasicy. Jednym z powikłań sepsy jest zakrzepica żylna i związane z nią owrzodzenia. Ich leczenie wymaga stosowania preparatów rozrzedzających krew oraz presoterapii, czyli owijania specjalnym bandażem uciskowym.

Czy przed sepsą można się uchronić?

Zakażenie organizmu może wynikać z wielu przyczyn, jednak niektóre z nich można wyeliminować lub znacznie ograniczyć. Duże znaczenie ma tu profilaktyka, która obejmuje między innymi postępowanie takie jak:

staranne czyszczenie i odkażanie wszelkich ran,
przestrzeganie zasad higieny,
stosowanie zdrowej diety i aktywnego trybu życia,
systematyczne leczenie ubytków w zębach,
unikanie kontaktu z osobami chorymi,
profilaktyczne szczepienia ochronne.

Należy przy tym pamiętać, że niestety nie ma szczepionek na wszystkie patogeny wywołujące sepsę. Można się jednak zabezpieczyć przed meningokokami, pneumokokami oraz przed bakterią Haemophilus influenza typu b (HIb). Podania preparatów, które przed nimi chronią, nie obejmuje co prawda kalendarz szczepień, ale można poprosić lekarza rodzinnego o przepisanie szczepionki.

1 https://www.rp.pl/zdrowie/art1408981-sepsa-zabija-czesciej-niz-rak-winne-sa-geny